ΤΖΟΝ ΡΙΝΤ – ΔΕΚΑ ΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ (2)
ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
2ον ΜΕΡΟΣ
(Συνέχεια από το προηγούμενο)
Τι καταπληκτική ζωντάνια έδειξε η ρωσική επανάσταση ύστερα από τόσους μήνες πείνας και απογοητεύσεων! Η αστική τάξη θα 'πρεπε να γνωρίζει καλύτερα τη Ρωσία της. Τώρα μόνο μερικές μέρες χώριζαν τη Ρωσία από το αποκορύφωμα της επαναστατικής "αρρώστιας"...
Αν ρίξουμε μια ματιά λίγο πιο πίσω, η προεπαναστατική Ρωσία φαίνεται σαν χώρα άλλου αιώνα απίστευτα συντηρητική. Τόσο γοργά άρχισε μετά την επανάσταση να συνηθίζει στον καινούριο, στον επιταχυνόμενο ρυθμό της ζωής. Οι πολιτικές σχέσεις στη Ρωσία μετατοπίστηκαν ολοκληρωτικά και μονομιάς προς τα αριστερά σε τέτοιο βαθμό, που οι καντέ κηρύχτηκαν εκτός νόμου, σαν "εχθροί του λαού", ο Κερένσκι έγινε αντεπαναστάτης, οι "μετριοπαθείς" αρχηγοί των σοσιαλιστικών Τσερετέλι, Νταν, Λίμπερ, Γκοτς, Αυξέντιεφ αποδείχτηκαν αρκετά αντιδραστικοί για τους οπαδούς τους και ακόμα άνθρωποι σαν τον Βίκτορ Τσερνόφ και τον Μαξίμ Γκόρκι, βρέθηκαν στη δεξιά πτέρυγα... Στα μέσα του Δεκέμβρη του 1917 μια ομάδα αρχηγών των εσέρων επισκέφτηκε κρυφά τον Αγγλο πρεσβευτή σερ Τζορτζ Μπιούκενεν και τον παρακάλεσε να μη μιλήσει σε κανέναν γι' αυτή την επίσκεψη, επειδή οι ηγέτες αυτοί θεωρούνται "αρκετά δεξιοί".
"Και να σκεφτείς μόνο, είπε ο σερ Τζορτζ, ότι η κυβέρνησή μου ένα χρόνο πριν με συμβούλεψε να μη δεχτώ τον Μιλιουκόφ, γιατί είχε τη φήμη ενός επικίνδυνου αριστερού!..". Ο Σεπτέμβρης και ο Οχτώβρης είναι οι χειρότεροι μήνες για τη Ρωσία, ιδιαίτερα για την Πετρούπολη. Ολόκληρη τη μέρα, που όλο μικραίνει, πέφτει από το θαμπό και γκρίζο ουρανό αδιάκοπη διαπεραστική βροχή. Κάτω από τα πόδια είναι παντού πηχτή και γλιστερή λάσπη, που πασαλείβει τα βαριά παπούτσια και ακόμα πιο απαίσια από κάθε άλλο φαίνεται η ολοκληρωτική παράλυση της διοίκησης της πόλης. Από το φινλανδικό Κόλπο φυσάει τσουχτερός, υγρός αέρας κι οι δρόμοι σκεπάζονται από υγρή ομίχλη. Τις νύχτες - λίγο από λόγους οικονομίας, λίγο από το φόβο από τα πηδαλοιοχούμενα αερόστατα - καίνε μόνον τα αραιά κι αδύνατα φανάρια στους δρόμους. Στα ιδιόκτητα διαμερίσματα το ηλεκτρικό φως δίνεται μόνο το βράδυ, από τις 6 ως τις 12, ενώ τα σπαρματσέτα κοστίζουν σαράντα σεντς (1) το κομμάτι και το πετρέλαιο είναι σχεδόν δυσεύρετο. Σκοτάδι από τις 3 το απόγευμα ως τις 10 η ώρα το πρωί. Οι ληστές κι οι λωποδύτες γυρνούν κατά μπουλούκια. Στα σπίτια οι άντρες φυλάγουν με τη σειρά όλη τη νύχτα σκοπιά, με τα όπλα έτοιμα. Τέτοια κατάσταση επικρατούσε στην περίοδο της προσωρινής κυβέρνησης.
Κάθε βδομάδα τα τρόφιμα όλο και λιγόστευαν. Η μερίδα του ψωμιού ελαττώθηκε από 1 1/2 σε 1 φούντι, ύστερα σε ¾ του φουντιού, σε μισό φούντι, σε 1/4 του φουντιού. Ύστερα πέρασε ολόκληρη βδομάδα που δεν έγινε καθόλου διανομή ψωμιού. Η ζάχαρη είχε καθοριστεί σε 2 φούντια το μήνα. Μα έπρεπε να ψάξει κανείς να τα βρει και σπάνια μπορούσε να το καταφέρει. Μια πλάκα σοκολάτα ή ένα φούντι άνοστα γλυκά κόστιζαν από 7 ως 10 ρούβλια, δηλαδή περίπου ένα δολάριο. Από τα μισά παιδιά της Πετρούπολης έλειπε το γάλα και σε πολλά ξενοδοχεία και σπίτια είχαν να δουν γάλα ολόκληρους μήνες. Αν και ήταν η εποχή των φρούτων, τα μήλα και τα αχλάδια πουλιούνταν στους δρόμους σχεδόν ένα ρούβλι το κομμάτι...
Για γάλα, ψωμί, ζάχαρη και καπνό έπρεπε να σταθείς ώρες ολόκληρες στη σειρά, κάτω από τη διαπεραστική βροχή. Γυρνώντας στο σπίτι από μια συγκέντρωση, που κράτησε όλη τη νύχτα, είδα μπροστά στις πόρτες των μαγαζιών, πριν ακόμα ξημερώσει, να σχηματίζεται "ουρά", κυρίως από γυναίκες και πολλές απ' αυτές κρατούσαν στα χέρια μωρά...
Ο Καρλάιλ λέει στο έργο του "Η Γαλλική επανάσταση", ότι οι Γάλλοι ξεχωρίζουν απ' όλους τους άλλους λαούς του κόσμου για την ικανότητα να στέκονται στις "ουρές". Η Ρωσία άρχισε ν' αποχτάει αυτή την ικανότητα από την εποχή της βασιλείας του Νικολάου του "ευλογημένου", δηλαδή ακόμα από το 1915. Από τότε οι "ουρές" παρουσιάζονταν από καιρό σε καιρό, ώσπου τελικά το καλοκαίρι του 1917 μπήκαν πια στην ημερήσια διάταξη. Φανταστείτε αυτούς τους ανθρώπους, που ήταν άσχημα ντυμένοι, να κάθονται ολόκληρες μέρες μέσα στα τρομερά και διαπεραστικά αγριοβόρια των δρόμων της Πετρούπολης, στο φριχτό ρούσικο χειμώνα! Κρυφάκουγα τις συζητήσεις που γίνονταν στις ουρές του ψωμιού. Μέσα από την καταπληκτική αγαθότητα του ρωσικού πλήθους ξεχύνονταν πότε - πότε πικρές, χολιασμένες νότες δυσαρέσκειας... Εννοείται, ότι τα θέατρα ήταν κάθε μέρα ανοιχτά, ακόμη και τις Κυριακές. Στο θέατρο "Μαρίινσκι" εμφανιζόταν καινούριο μπαλέτο με την Καρσάβινα. Κι όλη η μπαλετομανής Ρωσία πήγε να τη δει. Τραγουδούσε ο Σαλιάπιν. Στο θέατρο "Αλεξαντρίνσκι" ξανάρχισε, με σκηνοθεσία του Μέγιερχολντ, το δράμα του Αλέξη Τολστόι: "Ο θάνατος του Ιβάν του τρομερού". Απ' αυτή την παράσταση έμεινε στη μνήμη μου ο μαθητής του αυτοκρατορικού αυλικού σώματος, με την επίσημη στολή, που σ' όλα τα διαλείμματα στεκόταν σε στάση προσοχής, με πρόσωπο προς το αδειανό αυτοκρατορικό θεωρείο, απ' όπου είχαν αφαιρεθεί πια όλοι οι αετοί... Το θέατρο "Κυρτός καθρέφτης" ανέβασε με πολυτελή σκηνοθεσία του Σνίτσλερ το θέαμα: "Χορός".
Το Ερμιτάζ κι όλες οι άλλες πινακοθήκες μεταφέρθηκαν στη Μόσχα, ωστόσο στην Πετρούπολη κάθε βδομάδα άνοιγαν καλλιτεχνικές εκθέσεις. Πλήθη γυναικών, από τους κύκλους της διανόησης, παρακολουθούσαν με φανατισμό τις διαλέξεις για την τέχνη, τη λογοτεχνία και τη φιλολογία. Για τους θεολόγους ήταν μια περίοδος εξαιρετικά ζωηρή. Ο στρατός της σωτηρίας, που για πρώτη φορά επικράτησε στη Ρωσία, γέμιζε όλους τους τοίχους με αγγελίες για τις ευαγγελικές συγκεντρώσεις, που προκαλούσαν έκπληξη και ταυτόχρονα διασκέδαζαν το ρούσικο ακροατήριο....
(1) Το σεντς με την τοτινή τιμή ισοδυναμούσε με 2 - 5 καπίκια. Σύντ.
Όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, η καθημερινή ζωή της πόλης με τις μικροασχολίες της τραβούσε το δρόμο της, προσπαθώντας, όσο το δυνατό, να μη νιώθει την επανάσταση. Οι ποιητές έγραφαν στίχους, όχι βέβαια για την επανάσταση. Οι ρεαλιστές ζωγράφοι έκαναν πίνακες με θέματα του παλιού ρωσικού τρόπου ζωής ή για ότι άλλο τους ήταν βολικό, όχι όμως και για την επανάσταση. Οι πλούσιοι επαρχιώτες έρχονταν στην Πετρούπολη για να μάθουν γαλλικά και μουσική. Στους διαδρόμους και τα σαλόνια των ξενοδοχείων πηγαινοέρχονταν νεαροί, κομψοί κι εύθυμοι αξιωματικοί, επιδείχνοντας τις βαθυκόκκινες κουκούλες με τα χρυσά κορδόνια και τις σκαλισμένες καυκασιανές σπάθες. Τ' απογεύματα οι κυρίες των μεσαίων υπαλληλικών κύκλων, επισκέπτονταν η μια την άλλη για να πιουν κανένα φλιτζάνι τσάι, κουβαλώντας μαζί τους μέσα στα μανσόν τη μικρή ασημένια ή χρυσή ζαχαριέρα, έργο λαϊκής τέχνης, και μισή φρατζόλα ψωμί, κι εκεί ονειροπολούσαν μεγαλόφωνα για το πόσο ωραία θα ήταν αν ξαναγύριζε ο τσάρος ή αν έρχονταν οι Γερμανοί ή αν συνέβαινε κάτι που θα μπορούσε να λύσει το βασανιστικό ζήτημα της υπηρέτριας... Ένα μεσημέρι η κόρη ενός φίλου μου γύρισε στο σπίτι έξω φρενών, επειδή η εισπραχτόρισσα στο τραμ την αποκάλεσε: "συντρόφισσα"!
Και γύρω απ' αυτούς ήταν η απέραντη Ρωσία, που αγκομαχώντας από τους πόνους, γεννούσε τον καινούριο κόσμο. Η υπηρέτρια, που προηγούμενα της φέρνονταν σαν να ήταν ζώο και δεν την πλήρωναν σχεδόν τίποτα, απόχτησε το αίσθημα της ατομικής της αξιοπρέπειας. Ένα ζευγάρι παπούτσια κόστιζε πάνω από εκατό ρούβλια κι επειδή οι αποδοχές της δεν ξεπερνούσαν συνήθως τα τριάντα πέντε ρούβλια το μήνα, η υπηρέτρια αρνούνταν να στέκεται στις ουρές και να χαλάει τα παπούτσια της. Αυτό όμως ήταν το λιγότερο. Στην καινούρια Ρωσία ο άνθρωπος - άντρας ή γυναίκα - απόχτησε δικαίωμα ψήφου, εκδόθηκαν εργατικές εφημερίδες που μιλούσαν για καινούρια και εκπληκτικά πράγματα, εμφανίστηκαν τα Σοβιέτ, εμφανίστηκαν τα επαγγελματικά συνδικάτα. Ακόμα κι οι αμαξάδες είχαν το επαγγελματικό τους συνδικάτο και τον αντιπρόσωπό τους στο Σοβιέτ της Πετρούπολης. Οι υπηρέτες και οι σερβιτόροι οργανώθηκαν και παραιτήθηκαν από τα φιλοδωρήματα. Στους τοίχους όλων των εστιατορίων κρέμονταν πινακίδες που έλεγαν: "Εδώ δεν παίρνουν φιλοδώρημα" ή: "Αν κάποιος είναι υποχρεωμένος να δουλέψει σαν σερβιτόρος για να βγάλει το ψωμί του αυτό δε σημαίνει καθόλου, πως μπορούμε να τον προσβάλουμε με ελεημοσύνες".
Στο μέτωπο οι στρατιώτες πάλευαν ενάντια στους αξιωματικούς και μάθαιναν μέσα στις επιτροπές τους ν' αυτοδιοικούνται. Στα εργοστάσια οι ρωσικές οργανώσεις - οι εργοστασιακές επιτροπές (1) - που δεν είχαν το ταίρι τους, αποχτούσαν πείρα, δύναμη και συναίσθηση της ιστορικής τους αποστολής στην πάλη ενάντια στην παλιά τάξη πραγμάτων. Όλη η Ρωσία έμαθε να διαβάζει και πραγματικά διάβαζε βιβλία για την πολιτική, την οικονομία, την ιστορία - διάβαζε γιατί οι άνθρωποι διψούσαν να μάθουν... Σε κάθε πόλη, στις περισσότερες πόλεις κοντά στο μέτωπο, κάθε πολιτικό κόμμα έβγαζε την εφημερίδα του, και κάποτε και κάμποσες εφημερίδες. Χιλιάδες οργανώσεις τύπωναν εκατοντάδες χιλιάδες πολιτικές μπροσούρες, πλημμυρίζοντας μ' αυτές τα χαρακώματα και τα χωριά, τα εργοστάσια και τους δρόμους των πόλεων. Η δίψα της μάθησης, που τόσο καιρό τη συγκρατούσαν, φούντωσε μαζί με την επανάσταση, με ασυγκράτητη δύναμη.
Στους πρώτους έξι μήνες της επανάστασης, μόνο από το ινστιτούτο του Σμόλνι στέλνονταν καθημερινά προς όλα τα σημεία της χώρας με φορτηγά αυτοκίνητα και με αμαξοστοιχίες ολόκληροι τόνοι φιλολογικά έντυπα. Η Ρωσία ρουφούσε το έντυπο υλικό με τέτοια λαιμαργία, όπως η ξερή άμμος ρουφάει το νερό. Και δεν ήταν όλα αυτά παραμύθια ή πλαστογραφημένη ιστορία, νερωμένη θρησκεία, φτηνή και κακοτυπωμένη λογοτεχνία, αλλά κοινωνικές και οικονομικές θεωρίες, φιλοσοφία, τα έργα του Τολστόι, του Γκόγκολ και του Γκόρκι...
Έπειτα ήταν οι λόγοι. Η Ρωσία πλημμύρισε από τέτοιους χείμαρρους ζωντανού λόγου, που σε σύγκριση μ' αυτούς "ο κατακλυσμός του γαλλικού λόγου", για τον οποίο γράφει ο Καρλάιλ, φαίνεται μικρό ρεματάκι. Διαλέξεις, συζητήσεις, ομιλίες στα θέατρα, στα τσίρκα, στα σχολειά, στις λέσχες, στις αίθουσες των Σοβιέτ, στα διαμερίσματα των επαγγελματικών συνδικάτων, στους στρατώνες... Συλλαλητήρια στα χαρακώματα, στο μέτωπο, στα χωριά, στα ξέφωτα των δασών, στις αυλές των εργοστασίων... Τι εκπληκτικό θέαμα παρουσίαζε το εργοστάσιο Πουτίλοφ, όταν από τα κτίρια του ξεχυνόταν ο πυκνός χείμαρρος των σαράντα χιλιάδων εργατών, που βγαίνανε ν' ακούσουν τους σοσιαλιστές - δημοκράτες, τους εσέρους, τους αναρχικούς, όποιον και να 'ναι, και για ότι να 'ναι κι όσο κι αν μιλούσαν. Ολόκληρους μήνες το κάθε σταυροδρόμι της Πετρούπολης και των άλλων ρωσικών πόλεων, ήταν συνεχώς δημόσιο βήμα. Αυθόρμητες συζητήσεις και συλλαλητήρια γίνονταν ακόμα και στις αμαξοστοιχίες, στα τραμ, παντού... Αλλά και τα πανρωσικά συνέδρια κι οι συνδιασκέψεις, στα οποία έπαιρναν μέρος άνθρωποι των δύο ηπείρων, τα συνέδρια των Σοβιέτ, των συνεταιρισμών, των Ζέμστβα, των εθνοτήτων, του κλήρου, των αγροτών, των πολιτικών κομμάτων, η δημοκρατική συνέλευση, η κρατική σύσκεψη της Μόσχας, το Σοβιέτ της Ρωσικής Δημοκρατίας, ακούγονταν διαρκώς λόγοι... Στην Πετρούπολη διεξάγονταν διαρκώς τρία ως τέσσερα συνέδρια ταυτόχρονα. Οι απόπειρες να περιοριστεί το χρονικό όριο ομιλίας ματαιώνονταν αποφασιστικά σε κάθε συλλαλητήριο κι ο καθένας είχε όλη τη δυνατότητα να εκφράσει τα αισθήματα και τις σκέψεις του, όποιες κι αν ήταν. Πήγαμε στο μέτωπο στη 12η Στρατιά, που βρισκόταν κοντά στη Ρίγα, όπου οι ξυπόλυτοι και εξαντλημένοι άνθρωποι πέθαιναν στη λάσπη των χαρακωμάτων από την πείνα και τις αρρώστιες. Μόλις μας είδαν ήρθαν να μας συναντήσουν. Τα πρόσωπά τους ήταν αδύνατα... Μέσα από τις τρύπες της στολής τους, πρόβαλε μελανιασμένο το γυμνό σώμα. Κι όμως η πρώτη ερώτηση ήταν: "Μας φέρατε τίποτα να διαβάσουμε;".
Τα εξωτερικά, τα φανερά γνωρίσματα της αλλαγής που έγινε ήταν πολλά, ωστόσο, αν και κυμάτιζε μια κόκκινη σημαιούλα στα χέρια του αγάλματος της Μεγάλης Αικατερίνης, που βρισκόταν απέναντι στο θέατρο Αλεξαντρίνσκι, αν και σ' όλα τα δημόσια κτίρια κυμάτιζαν επίσης κόκκινες σημαίες, μερικές μάλιστα είχαν ξεθωριάσει κιόλας, αν και τα αυτοκρατορικά μονογράμματα κι οι αετοί πετάχτηκαν από παντού ή σκεπάστηκαν, αν και στη θέση των άγριων αστυνομικών φύλαγε τώρα τους δρόμους η καλοκάγαθη και άοπλη πολιτοφυλακή, ωστόσο διατηρούνταν ακόμα πολλά παράξενα υπολείμματα του παρελθόντος.
Έτσι λόγου χάρη, παράμεινε σε πλήρη ισχύ ο πίνακας διαβαθμίσεων του Μεγάλου Πέτρου, που τον είχε επιβάλει με το σιδερένιο χέρι του σ' όλη τη Ρωσία. Σχεδόν όλοι, αρχίζοντας από τους μαθητές, εξακολουθούσαν ακόμα να φορούν την καθιερωμένη από προηγούμενα ειδική στολή, με τους αυτοκρατορικούς αετούς στα κουμπιά και στην μπουτονιέρα. Στις 5 περίπου το βράδυ, οι δρόμοι γέμιζαν από ηλικιωμένους ανθρώπους με στολή και χαρτοφύλακες. Γυρνώντας στα σπίτια τους, ύστερα από τη δουλειά τους στα τεράστια σαν στρατώνες υπουργεία και τ' άλλα κυβερνητικά ιδρύματα, οι υπάλληλοι πιθανόν να σκέφτονταν πως ο γρήγορος θάνατος των προϊσταμένων τους θα τους φέρει πιο κοντά στον πολυπόθητο ανώτερο βαθμό της ιεραρχίας ή στη θέση του μυστικοσύμβουλου ή την πιθανότητα να μπουν σε τιμητική διαθεσιμότητα μ' όλες τις αποδοχές, και ακόμα ίσως και με το παράσημο της Αγίας Άννας κρεμασμένο στο λαιμό...
Στο γερουσιαστή Σοκολόφ, συνέβηκε το εξής περίεργο περιστατικό, όταν μια φορά, στο αποκορύφωμα της επανάστασης, πήγε στη συνεδρίαση της Γερουσίας ντυμένος με πολιτικά: Δεν του επέτρεψαν να πάρει μέρος στη συνεδρίαση γιατί δεν φορούσε τη στολή, την ειδική στολή του "υπηρέτη" του τσάρου!
Μέσα σ' αυτό το φόντο του αναβρασμού και της αποσύνθεσης ολόκληρου έθνους, ξετυλίχτηκε το πανόραμα της εξέγερσης των λαϊκών μαζών της Ρωσίας...
(1) Η συνδιάσκεψη των εργοστασιακών επιτροπών της Πετρούπολης που έγινε από τις 30 του Μάη (12 του Ιούνη) - 3 (16) του Ιούνη στη συντριπτική της πλειοψηφία (τα τρία τέταρτα των αντιπροσώπων) πήγε με τους μπολσεβίκους. Σύντ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η γέννηση της θύελλας
Το Σεπτέμβρη (1) κινήθηκε ενάντια στην Πετρούπολη ο στρατηγός Κορνίλοφ, με σκοπό ν' ανακηρυχτεί στρατιωτικός δικτάτορας της Ρωσίας. Ανεπάντεχα, πίσω από την πλάτη του φάνηκε η θωρακισμένη γροθιά της αστικής τάξης, που προσπαθούσε με θρασύτητα να συντρίψει την επανάσταση. Στη συνωμοσία του Κορνίλοφ ήταν ανακατεμένοι και μερικοί υπουργοί - σοσιαλιστές. Ο ίδιος ο Κερένσκι ήταν ύποπτος για κάτι τέτοιο. Ο Σάβινκοφ, από τον οποίο η Κεντρική Επιτροπή του κόμματός του, των σοσιαλιστών - επαναστατών, ζήτησε εξηγήσεις, αρνήθηκε ν' απαντήσει και διαγράφηκε από το κόμμα. Τον Κορνίλοφ τον έπιασαν οι στρατιωτικές επιτροπές. Πολλοί στρατηγοί απολύθηκαν από την υπηρεσία, μερικοί υπουργοί παύτηκαν κι η κυβέρνηση έπεσε.
Ο Κερένσκι προσπάθησε να σχηματίσει καινούρια κυβέρνηση με τη συμμετοχή αντιπροσώπων του κόμματος της αστικής τάξης - των καντέ. Το κόμμα των σοσιαλιστών - επαναστατών, στο οποίο ανήκε, του 'δωσε εντολή ν' αποκλείσει τους καντέ. Ο Κερένσκι δε συμμορφώθηκε και απείλησε πως αν οι σοσιαλιστές επιμείνουν στη γνώμη τους θα υποβάλει παραίτηση. Ωστόσο, οι διαθέσεις του λαού ήταν άγριες και απειλητικές, και ο Κερένσκι δεν τόλμησε τη στιγμή αυτή ν' αναμετρηθεί μαζί του. Σχηματίστηκε ένα προσωρινό διευθυντήριο (2) από πέντε υπουργούς μ' επικεφαλής τον Κερένσκι, που ανέλαβε την εξουσία μέχρι που να ρυθμιστεί τελικά η σύνθεση της κυβέρνησης. Η κορνιλοφική ανταρσία ένωσε όλες τις σοσιαλιστικές ομάδες - τόσο τους "μετριοπαθείς", όσο και τους επαναστάτες – με το φλογερό πόθο για αυτοάμυνα. Έπρεπε να μπει τέρμα στους κάθε λογής Κορνίλοφ. Ηταν ανάγκη να σχηματιστεί καινούρια κυβέρνηση, που να είναι υπεύθυνη απέναντι σ' εκείνους που υποστήριζαν την επανάσταση. Γι' αυτό η ΚΕΕ πρότεινε σ' όλες τις δημοκρατικές οργανώσεις να στείλουν αντιπροσώπους για μια δημοκρατική συνδιάσκεψη που θα 'πρεπε να συνέλθει στην Πετρούπολη το Σεπτέμβρη.
Στην ΚΕΕ σχηματίστηκαν αμέσως τρεις κατευθύνσεις. Οι μπολσεβίκοι απαιτούσαν άμεση σύγκληση Πανρωσικού συνεδρίου των Σοβιέτ και το πέρασμα όλης της εξουσίας σ' αυτά. Οι κεντριστές - εσέροι, καθοδηγούμενοι από τον Τσερνόφ, μαζί με τους αριστερούς εσέρους, μ' επικεφαλής τον Καμκόφ και τη Σπιριδόνοβα, οι μενσεβίκοι - διεθνιστές μ' επικεφαλής τον Μάρτοφ και οι μενσεβίκοι - κεντριστές, εκπροσωπούμενοι από τον Μπογδάνοφ και τον Σκόμπελεφ, ζητούσαν να σχηματιστεί μια ομοιογενής σοσιαλιστική κυβέρνηση. Οι δεξιοί μενσεβίκοι, μ' επικεφαλής τον Τσερετέλι, τον Νταν και τον Λίμπερ, καθώς και οι δεξιοί εσέροι που τους καθοδηγούσε ο Αυξέντιεφ και ο Γκοτς επέμεναν να πάρουν μέρος στην καινούρια κυβέρνηση και αντιπρόσωποι των εύπορων τάξεων.
Οι μπολσεβίκοι αμέσως ύστερ' απ' αυτό κατάχτησαν την πλειοψηφία στο Σοβιέτ της Πετρούπολης και σε συνέχεια στα Σοβιέτ της Μόσχας, του Κιέβου, της Οδησσού και άλλων πόλεων. Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, που κυριαρχούσαν στην ΚΕΕ, ανησύχησαν και κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως ο Λένιν, σε τελευταία ανάλυση, είναι γι' αυτούς πιο επικίνδυνος από τον Κορνίλοφ. Άλλαξαν, λοιπόν, το σύστημα της εκπροσώπησης στη δημοκρατική σύσκεψη καθορίζοντας πολύ περισσότερες θέσεις για τους συνεταιρισμούς και τις άλλες συντηρητικές οργανώσεις. Αλλά κι αυτή η ειδικά προετοιμασμένη σύσκεψη τάχθηκε στην αρχή υπέρ μιας κυβέρνησης συνασπισμού, χωρίς τους καντέ. Μόνον η ανοιχτή απειλή του Κερένσκι ότι θα παραιτηθεί κι οι απεγνωσμένες κραυγές των "μετριοπαθών" σοσιαλιστών ότι "η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο", ανάγκασαν τη Σύσκεψη, με την ασήμαντη πλειοψηφία, να δεχτεί την αρχή του συνασπισμού, με την αστική τάξη και να εγκρίνει τη δημιουργία κάποιας συμβουλευτικής Βουλής, χωρίς καμιά νομοθετική εξουσία, που ονομάστηκε "Προσωρινό Συμβούλιο της Ρωσικής Δημοκρατίας". Στην καινούρια κυβέρνηση οι εκπρόσωποι των εύπορων τάξεων αποφάσιζαν στην πραγματικότητα για όλα και στο Συμβούλιο της Ρωσικής Δημοκρατίας πήραν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό θέσεων.
Η ΚΕΕ στην πραγματικότητα δεν εκπροσωπούσε πια την απλή μάζα των Σοβιέτ και χωρίς καμιά νομική βάση αρνήθηκε να συγκαλέσει το β' Πανρωσικό συνέδριο, που θα έπρεπε να γίνει το Σεπτέμβρη. Η ΚΕΕ δεν είχε καμιά διάθεση να συγκαλέσει το συνέδριο ούτε να επιτρέψει τη σύγκλησή του. Το επίσημο όργανό της, "Ισβέστια", άρχισε να κάνει υπαινιγμούς, ότι η αποστολή των Σοβιέτ τέλειωσε πια, και ότι πιθανόν, πολύ σύντομα, να διαλυθούν... Ταυτόχρονα, η καινούρια κυβέρνηση δήλωσε ότι το πρόγραμμά της περιλαβαίνει και τη διάλυση των "ανεύθυνων οργανώσεων", δηλαδή των Σοβιέτ.
2ον ΜΕΡΟΣ
(Συνέχεια από το προηγούμενο)
Τι καταπληκτική ζωντάνια έδειξε η ρωσική επανάσταση ύστερα από τόσους μήνες πείνας και απογοητεύσεων! Η αστική τάξη θα 'πρεπε να γνωρίζει καλύτερα τη Ρωσία της. Τώρα μόνο μερικές μέρες χώριζαν τη Ρωσία από το αποκορύφωμα της επαναστατικής "αρρώστιας"...
Αν ρίξουμε μια ματιά λίγο πιο πίσω, η προεπαναστατική Ρωσία φαίνεται σαν χώρα άλλου αιώνα απίστευτα συντηρητική. Τόσο γοργά άρχισε μετά την επανάσταση να συνηθίζει στον καινούριο, στον επιταχυνόμενο ρυθμό της ζωής. Οι πολιτικές σχέσεις στη Ρωσία μετατοπίστηκαν ολοκληρωτικά και μονομιάς προς τα αριστερά σε τέτοιο βαθμό, που οι καντέ κηρύχτηκαν εκτός νόμου, σαν "εχθροί του λαού", ο Κερένσκι έγινε αντεπαναστάτης, οι "μετριοπαθείς" αρχηγοί των σοσιαλιστικών Τσερετέλι, Νταν, Λίμπερ, Γκοτς, Αυξέντιεφ αποδείχτηκαν αρκετά αντιδραστικοί για τους οπαδούς τους και ακόμα άνθρωποι σαν τον Βίκτορ Τσερνόφ και τον Μαξίμ Γκόρκι, βρέθηκαν στη δεξιά πτέρυγα... Στα μέσα του Δεκέμβρη του 1917 μια ομάδα αρχηγών των εσέρων επισκέφτηκε κρυφά τον Αγγλο πρεσβευτή σερ Τζορτζ Μπιούκενεν και τον παρακάλεσε να μη μιλήσει σε κανέναν γι' αυτή την επίσκεψη, επειδή οι ηγέτες αυτοί θεωρούνται "αρκετά δεξιοί".
"Και να σκεφτείς μόνο, είπε ο σερ Τζορτζ, ότι η κυβέρνησή μου ένα χρόνο πριν με συμβούλεψε να μη δεχτώ τον Μιλιουκόφ, γιατί είχε τη φήμη ενός επικίνδυνου αριστερού!..". Ο Σεπτέμβρης και ο Οχτώβρης είναι οι χειρότεροι μήνες για τη Ρωσία, ιδιαίτερα για την Πετρούπολη. Ολόκληρη τη μέρα, που όλο μικραίνει, πέφτει από το θαμπό και γκρίζο ουρανό αδιάκοπη διαπεραστική βροχή. Κάτω από τα πόδια είναι παντού πηχτή και γλιστερή λάσπη, που πασαλείβει τα βαριά παπούτσια και ακόμα πιο απαίσια από κάθε άλλο φαίνεται η ολοκληρωτική παράλυση της διοίκησης της πόλης. Από το φινλανδικό Κόλπο φυσάει τσουχτερός, υγρός αέρας κι οι δρόμοι σκεπάζονται από υγρή ομίχλη. Τις νύχτες - λίγο από λόγους οικονομίας, λίγο από το φόβο από τα πηδαλοιοχούμενα αερόστατα - καίνε μόνον τα αραιά κι αδύνατα φανάρια στους δρόμους. Στα ιδιόκτητα διαμερίσματα το ηλεκτρικό φως δίνεται μόνο το βράδυ, από τις 6 ως τις 12, ενώ τα σπαρματσέτα κοστίζουν σαράντα σεντς (1) το κομμάτι και το πετρέλαιο είναι σχεδόν δυσεύρετο. Σκοτάδι από τις 3 το απόγευμα ως τις 10 η ώρα το πρωί. Οι ληστές κι οι λωποδύτες γυρνούν κατά μπουλούκια. Στα σπίτια οι άντρες φυλάγουν με τη σειρά όλη τη νύχτα σκοπιά, με τα όπλα έτοιμα. Τέτοια κατάσταση επικρατούσε στην περίοδο της προσωρινής κυβέρνησης.
Κάθε βδομάδα τα τρόφιμα όλο και λιγόστευαν. Η μερίδα του ψωμιού ελαττώθηκε από 1 1/2 σε 1 φούντι, ύστερα σε ¾ του φουντιού, σε μισό φούντι, σε 1/4 του φουντιού. Ύστερα πέρασε ολόκληρη βδομάδα που δεν έγινε καθόλου διανομή ψωμιού. Η ζάχαρη είχε καθοριστεί σε 2 φούντια το μήνα. Μα έπρεπε να ψάξει κανείς να τα βρει και σπάνια μπορούσε να το καταφέρει. Μια πλάκα σοκολάτα ή ένα φούντι άνοστα γλυκά κόστιζαν από 7 ως 10 ρούβλια, δηλαδή περίπου ένα δολάριο. Από τα μισά παιδιά της Πετρούπολης έλειπε το γάλα και σε πολλά ξενοδοχεία και σπίτια είχαν να δουν γάλα ολόκληρους μήνες. Αν και ήταν η εποχή των φρούτων, τα μήλα και τα αχλάδια πουλιούνταν στους δρόμους σχεδόν ένα ρούβλι το κομμάτι...
Για γάλα, ψωμί, ζάχαρη και καπνό έπρεπε να σταθείς ώρες ολόκληρες στη σειρά, κάτω από τη διαπεραστική βροχή. Γυρνώντας στο σπίτι από μια συγκέντρωση, που κράτησε όλη τη νύχτα, είδα μπροστά στις πόρτες των μαγαζιών, πριν ακόμα ξημερώσει, να σχηματίζεται "ουρά", κυρίως από γυναίκες και πολλές απ' αυτές κρατούσαν στα χέρια μωρά...
Ο Καρλάιλ λέει στο έργο του "Η Γαλλική επανάσταση", ότι οι Γάλλοι ξεχωρίζουν απ' όλους τους άλλους λαούς του κόσμου για την ικανότητα να στέκονται στις "ουρές". Η Ρωσία άρχισε ν' αποχτάει αυτή την ικανότητα από την εποχή της βασιλείας του Νικολάου του "ευλογημένου", δηλαδή ακόμα από το 1915. Από τότε οι "ουρές" παρουσιάζονταν από καιρό σε καιρό, ώσπου τελικά το καλοκαίρι του 1917 μπήκαν πια στην ημερήσια διάταξη. Φανταστείτε αυτούς τους ανθρώπους, που ήταν άσχημα ντυμένοι, να κάθονται ολόκληρες μέρες μέσα στα τρομερά και διαπεραστικά αγριοβόρια των δρόμων της Πετρούπολης, στο φριχτό ρούσικο χειμώνα! Κρυφάκουγα τις συζητήσεις που γίνονταν στις ουρές του ψωμιού. Μέσα από την καταπληκτική αγαθότητα του ρωσικού πλήθους ξεχύνονταν πότε - πότε πικρές, χολιασμένες νότες δυσαρέσκειας... Εννοείται, ότι τα θέατρα ήταν κάθε μέρα ανοιχτά, ακόμη και τις Κυριακές. Στο θέατρο "Μαρίινσκι" εμφανιζόταν καινούριο μπαλέτο με την Καρσάβινα. Κι όλη η μπαλετομανής Ρωσία πήγε να τη δει. Τραγουδούσε ο Σαλιάπιν. Στο θέατρο "Αλεξαντρίνσκι" ξανάρχισε, με σκηνοθεσία του Μέγιερχολντ, το δράμα του Αλέξη Τολστόι: "Ο θάνατος του Ιβάν του τρομερού". Απ' αυτή την παράσταση έμεινε στη μνήμη μου ο μαθητής του αυτοκρατορικού αυλικού σώματος, με την επίσημη στολή, που σ' όλα τα διαλείμματα στεκόταν σε στάση προσοχής, με πρόσωπο προς το αδειανό αυτοκρατορικό θεωρείο, απ' όπου είχαν αφαιρεθεί πια όλοι οι αετοί... Το θέατρο "Κυρτός καθρέφτης" ανέβασε με πολυτελή σκηνοθεσία του Σνίτσλερ το θέαμα: "Χορός".
Το Ερμιτάζ κι όλες οι άλλες πινακοθήκες μεταφέρθηκαν στη Μόσχα, ωστόσο στην Πετρούπολη κάθε βδομάδα άνοιγαν καλλιτεχνικές εκθέσεις. Πλήθη γυναικών, από τους κύκλους της διανόησης, παρακολουθούσαν με φανατισμό τις διαλέξεις για την τέχνη, τη λογοτεχνία και τη φιλολογία. Για τους θεολόγους ήταν μια περίοδος εξαιρετικά ζωηρή. Ο στρατός της σωτηρίας, που για πρώτη φορά επικράτησε στη Ρωσία, γέμιζε όλους τους τοίχους με αγγελίες για τις ευαγγελικές συγκεντρώσεις, που προκαλούσαν έκπληξη και ταυτόχρονα διασκέδαζαν το ρούσικο ακροατήριο....
(1) Το σεντς με την τοτινή τιμή ισοδυναμούσε με 2 - 5 καπίκια. Σύντ.
Όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, η καθημερινή ζωή της πόλης με τις μικροασχολίες της τραβούσε το δρόμο της, προσπαθώντας, όσο το δυνατό, να μη νιώθει την επανάσταση. Οι ποιητές έγραφαν στίχους, όχι βέβαια για την επανάσταση. Οι ρεαλιστές ζωγράφοι έκαναν πίνακες με θέματα του παλιού ρωσικού τρόπου ζωής ή για ότι άλλο τους ήταν βολικό, όχι όμως και για την επανάσταση. Οι πλούσιοι επαρχιώτες έρχονταν στην Πετρούπολη για να μάθουν γαλλικά και μουσική. Στους διαδρόμους και τα σαλόνια των ξενοδοχείων πηγαινοέρχονταν νεαροί, κομψοί κι εύθυμοι αξιωματικοί, επιδείχνοντας τις βαθυκόκκινες κουκούλες με τα χρυσά κορδόνια και τις σκαλισμένες καυκασιανές σπάθες. Τ' απογεύματα οι κυρίες των μεσαίων υπαλληλικών κύκλων, επισκέπτονταν η μια την άλλη για να πιουν κανένα φλιτζάνι τσάι, κουβαλώντας μαζί τους μέσα στα μανσόν τη μικρή ασημένια ή χρυσή ζαχαριέρα, έργο λαϊκής τέχνης, και μισή φρατζόλα ψωμί, κι εκεί ονειροπολούσαν μεγαλόφωνα για το πόσο ωραία θα ήταν αν ξαναγύριζε ο τσάρος ή αν έρχονταν οι Γερμανοί ή αν συνέβαινε κάτι που θα μπορούσε να λύσει το βασανιστικό ζήτημα της υπηρέτριας... Ένα μεσημέρι η κόρη ενός φίλου μου γύρισε στο σπίτι έξω φρενών, επειδή η εισπραχτόρισσα στο τραμ την αποκάλεσε: "συντρόφισσα"!
Και γύρω απ' αυτούς ήταν η απέραντη Ρωσία, που αγκομαχώντας από τους πόνους, γεννούσε τον καινούριο κόσμο. Η υπηρέτρια, που προηγούμενα της φέρνονταν σαν να ήταν ζώο και δεν την πλήρωναν σχεδόν τίποτα, απόχτησε το αίσθημα της ατομικής της αξιοπρέπειας. Ένα ζευγάρι παπούτσια κόστιζε πάνω από εκατό ρούβλια κι επειδή οι αποδοχές της δεν ξεπερνούσαν συνήθως τα τριάντα πέντε ρούβλια το μήνα, η υπηρέτρια αρνούνταν να στέκεται στις ουρές και να χαλάει τα παπούτσια της. Αυτό όμως ήταν το λιγότερο. Στην καινούρια Ρωσία ο άνθρωπος - άντρας ή γυναίκα - απόχτησε δικαίωμα ψήφου, εκδόθηκαν εργατικές εφημερίδες που μιλούσαν για καινούρια και εκπληκτικά πράγματα, εμφανίστηκαν τα Σοβιέτ, εμφανίστηκαν τα επαγγελματικά συνδικάτα. Ακόμα κι οι αμαξάδες είχαν το επαγγελματικό τους συνδικάτο και τον αντιπρόσωπό τους στο Σοβιέτ της Πετρούπολης. Οι υπηρέτες και οι σερβιτόροι οργανώθηκαν και παραιτήθηκαν από τα φιλοδωρήματα. Στους τοίχους όλων των εστιατορίων κρέμονταν πινακίδες που έλεγαν: "Εδώ δεν παίρνουν φιλοδώρημα" ή: "Αν κάποιος είναι υποχρεωμένος να δουλέψει σαν σερβιτόρος για να βγάλει το ψωμί του αυτό δε σημαίνει καθόλου, πως μπορούμε να τον προσβάλουμε με ελεημοσύνες".
Στο μέτωπο οι στρατιώτες πάλευαν ενάντια στους αξιωματικούς και μάθαιναν μέσα στις επιτροπές τους ν' αυτοδιοικούνται. Στα εργοστάσια οι ρωσικές οργανώσεις - οι εργοστασιακές επιτροπές (1) - που δεν είχαν το ταίρι τους, αποχτούσαν πείρα, δύναμη και συναίσθηση της ιστορικής τους αποστολής στην πάλη ενάντια στην παλιά τάξη πραγμάτων. Όλη η Ρωσία έμαθε να διαβάζει και πραγματικά διάβαζε βιβλία για την πολιτική, την οικονομία, την ιστορία - διάβαζε γιατί οι άνθρωποι διψούσαν να μάθουν... Σε κάθε πόλη, στις περισσότερες πόλεις κοντά στο μέτωπο, κάθε πολιτικό κόμμα έβγαζε την εφημερίδα του, και κάποτε και κάμποσες εφημερίδες. Χιλιάδες οργανώσεις τύπωναν εκατοντάδες χιλιάδες πολιτικές μπροσούρες, πλημμυρίζοντας μ' αυτές τα χαρακώματα και τα χωριά, τα εργοστάσια και τους δρόμους των πόλεων. Η δίψα της μάθησης, που τόσο καιρό τη συγκρατούσαν, φούντωσε μαζί με την επανάσταση, με ασυγκράτητη δύναμη.
Στους πρώτους έξι μήνες της επανάστασης, μόνο από το ινστιτούτο του Σμόλνι στέλνονταν καθημερινά προς όλα τα σημεία της χώρας με φορτηγά αυτοκίνητα και με αμαξοστοιχίες ολόκληροι τόνοι φιλολογικά έντυπα. Η Ρωσία ρουφούσε το έντυπο υλικό με τέτοια λαιμαργία, όπως η ξερή άμμος ρουφάει το νερό. Και δεν ήταν όλα αυτά παραμύθια ή πλαστογραφημένη ιστορία, νερωμένη θρησκεία, φτηνή και κακοτυπωμένη λογοτεχνία, αλλά κοινωνικές και οικονομικές θεωρίες, φιλοσοφία, τα έργα του Τολστόι, του Γκόγκολ και του Γκόρκι...
Έπειτα ήταν οι λόγοι. Η Ρωσία πλημμύρισε από τέτοιους χείμαρρους ζωντανού λόγου, που σε σύγκριση μ' αυτούς "ο κατακλυσμός του γαλλικού λόγου", για τον οποίο γράφει ο Καρλάιλ, φαίνεται μικρό ρεματάκι. Διαλέξεις, συζητήσεις, ομιλίες στα θέατρα, στα τσίρκα, στα σχολειά, στις λέσχες, στις αίθουσες των Σοβιέτ, στα διαμερίσματα των επαγγελματικών συνδικάτων, στους στρατώνες... Συλλαλητήρια στα χαρακώματα, στο μέτωπο, στα χωριά, στα ξέφωτα των δασών, στις αυλές των εργοστασίων... Τι εκπληκτικό θέαμα παρουσίαζε το εργοστάσιο Πουτίλοφ, όταν από τα κτίρια του ξεχυνόταν ο πυκνός χείμαρρος των σαράντα χιλιάδων εργατών, που βγαίνανε ν' ακούσουν τους σοσιαλιστές - δημοκράτες, τους εσέρους, τους αναρχικούς, όποιον και να 'ναι, και για ότι να 'ναι κι όσο κι αν μιλούσαν. Ολόκληρους μήνες το κάθε σταυροδρόμι της Πετρούπολης και των άλλων ρωσικών πόλεων, ήταν συνεχώς δημόσιο βήμα. Αυθόρμητες συζητήσεις και συλλαλητήρια γίνονταν ακόμα και στις αμαξοστοιχίες, στα τραμ, παντού... Αλλά και τα πανρωσικά συνέδρια κι οι συνδιασκέψεις, στα οποία έπαιρναν μέρος άνθρωποι των δύο ηπείρων, τα συνέδρια των Σοβιέτ, των συνεταιρισμών, των Ζέμστβα, των εθνοτήτων, του κλήρου, των αγροτών, των πολιτικών κομμάτων, η δημοκρατική συνέλευση, η κρατική σύσκεψη της Μόσχας, το Σοβιέτ της Ρωσικής Δημοκρατίας, ακούγονταν διαρκώς λόγοι... Στην Πετρούπολη διεξάγονταν διαρκώς τρία ως τέσσερα συνέδρια ταυτόχρονα. Οι απόπειρες να περιοριστεί το χρονικό όριο ομιλίας ματαιώνονταν αποφασιστικά σε κάθε συλλαλητήριο κι ο καθένας είχε όλη τη δυνατότητα να εκφράσει τα αισθήματα και τις σκέψεις του, όποιες κι αν ήταν. Πήγαμε στο μέτωπο στη 12η Στρατιά, που βρισκόταν κοντά στη Ρίγα, όπου οι ξυπόλυτοι και εξαντλημένοι άνθρωποι πέθαιναν στη λάσπη των χαρακωμάτων από την πείνα και τις αρρώστιες. Μόλις μας είδαν ήρθαν να μας συναντήσουν. Τα πρόσωπά τους ήταν αδύνατα... Μέσα από τις τρύπες της στολής τους, πρόβαλε μελανιασμένο το γυμνό σώμα. Κι όμως η πρώτη ερώτηση ήταν: "Μας φέρατε τίποτα να διαβάσουμε;".
Τα εξωτερικά, τα φανερά γνωρίσματα της αλλαγής που έγινε ήταν πολλά, ωστόσο, αν και κυμάτιζε μια κόκκινη σημαιούλα στα χέρια του αγάλματος της Μεγάλης Αικατερίνης, που βρισκόταν απέναντι στο θέατρο Αλεξαντρίνσκι, αν και σ' όλα τα δημόσια κτίρια κυμάτιζαν επίσης κόκκινες σημαίες, μερικές μάλιστα είχαν ξεθωριάσει κιόλας, αν και τα αυτοκρατορικά μονογράμματα κι οι αετοί πετάχτηκαν από παντού ή σκεπάστηκαν, αν και στη θέση των άγριων αστυνομικών φύλαγε τώρα τους δρόμους η καλοκάγαθη και άοπλη πολιτοφυλακή, ωστόσο διατηρούνταν ακόμα πολλά παράξενα υπολείμματα του παρελθόντος.
Έτσι λόγου χάρη, παράμεινε σε πλήρη ισχύ ο πίνακας διαβαθμίσεων του Μεγάλου Πέτρου, που τον είχε επιβάλει με το σιδερένιο χέρι του σ' όλη τη Ρωσία. Σχεδόν όλοι, αρχίζοντας από τους μαθητές, εξακολουθούσαν ακόμα να φορούν την καθιερωμένη από προηγούμενα ειδική στολή, με τους αυτοκρατορικούς αετούς στα κουμπιά και στην μπουτονιέρα. Στις 5 περίπου το βράδυ, οι δρόμοι γέμιζαν από ηλικιωμένους ανθρώπους με στολή και χαρτοφύλακες. Γυρνώντας στα σπίτια τους, ύστερα από τη δουλειά τους στα τεράστια σαν στρατώνες υπουργεία και τ' άλλα κυβερνητικά ιδρύματα, οι υπάλληλοι πιθανόν να σκέφτονταν πως ο γρήγορος θάνατος των προϊσταμένων τους θα τους φέρει πιο κοντά στον πολυπόθητο ανώτερο βαθμό της ιεραρχίας ή στη θέση του μυστικοσύμβουλου ή την πιθανότητα να μπουν σε τιμητική διαθεσιμότητα μ' όλες τις αποδοχές, και ακόμα ίσως και με το παράσημο της Αγίας Άννας κρεμασμένο στο λαιμό...
Στο γερουσιαστή Σοκολόφ, συνέβηκε το εξής περίεργο περιστατικό, όταν μια φορά, στο αποκορύφωμα της επανάστασης, πήγε στη συνεδρίαση της Γερουσίας ντυμένος με πολιτικά: Δεν του επέτρεψαν να πάρει μέρος στη συνεδρίαση γιατί δεν φορούσε τη στολή, την ειδική στολή του "υπηρέτη" του τσάρου!
Μέσα σ' αυτό το φόντο του αναβρασμού και της αποσύνθεσης ολόκληρου έθνους, ξετυλίχτηκε το πανόραμα της εξέγερσης των λαϊκών μαζών της Ρωσίας...
(1) Η συνδιάσκεψη των εργοστασιακών επιτροπών της Πετρούπολης που έγινε από τις 30 του Μάη (12 του Ιούνη) - 3 (16) του Ιούνη στη συντριπτική της πλειοψηφία (τα τρία τέταρτα των αντιπροσώπων) πήγε με τους μπολσεβίκους. Σύντ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η γέννηση της θύελλας
Το Σεπτέμβρη (1) κινήθηκε ενάντια στην Πετρούπολη ο στρατηγός Κορνίλοφ, με σκοπό ν' ανακηρυχτεί στρατιωτικός δικτάτορας της Ρωσίας. Ανεπάντεχα, πίσω από την πλάτη του φάνηκε η θωρακισμένη γροθιά της αστικής τάξης, που προσπαθούσε με θρασύτητα να συντρίψει την επανάσταση. Στη συνωμοσία του Κορνίλοφ ήταν ανακατεμένοι και μερικοί υπουργοί - σοσιαλιστές. Ο ίδιος ο Κερένσκι ήταν ύποπτος για κάτι τέτοιο. Ο Σάβινκοφ, από τον οποίο η Κεντρική Επιτροπή του κόμματός του, των σοσιαλιστών - επαναστατών, ζήτησε εξηγήσεις, αρνήθηκε ν' απαντήσει και διαγράφηκε από το κόμμα. Τον Κορνίλοφ τον έπιασαν οι στρατιωτικές επιτροπές. Πολλοί στρατηγοί απολύθηκαν από την υπηρεσία, μερικοί υπουργοί παύτηκαν κι η κυβέρνηση έπεσε.
Ο Κερένσκι προσπάθησε να σχηματίσει καινούρια κυβέρνηση με τη συμμετοχή αντιπροσώπων του κόμματος της αστικής τάξης - των καντέ. Το κόμμα των σοσιαλιστών - επαναστατών, στο οποίο ανήκε, του 'δωσε εντολή ν' αποκλείσει τους καντέ. Ο Κερένσκι δε συμμορφώθηκε και απείλησε πως αν οι σοσιαλιστές επιμείνουν στη γνώμη τους θα υποβάλει παραίτηση. Ωστόσο, οι διαθέσεις του λαού ήταν άγριες και απειλητικές, και ο Κερένσκι δεν τόλμησε τη στιγμή αυτή ν' αναμετρηθεί μαζί του. Σχηματίστηκε ένα προσωρινό διευθυντήριο (2) από πέντε υπουργούς μ' επικεφαλής τον Κερένσκι, που ανέλαβε την εξουσία μέχρι που να ρυθμιστεί τελικά η σύνθεση της κυβέρνησης. Η κορνιλοφική ανταρσία ένωσε όλες τις σοσιαλιστικές ομάδες - τόσο τους "μετριοπαθείς", όσο και τους επαναστάτες – με το φλογερό πόθο για αυτοάμυνα. Έπρεπε να μπει τέρμα στους κάθε λογής Κορνίλοφ. Ηταν ανάγκη να σχηματιστεί καινούρια κυβέρνηση, που να είναι υπεύθυνη απέναντι σ' εκείνους που υποστήριζαν την επανάσταση. Γι' αυτό η ΚΕΕ πρότεινε σ' όλες τις δημοκρατικές οργανώσεις να στείλουν αντιπροσώπους για μια δημοκρατική συνδιάσκεψη που θα 'πρεπε να συνέλθει στην Πετρούπολη το Σεπτέμβρη.
Στην ΚΕΕ σχηματίστηκαν αμέσως τρεις κατευθύνσεις. Οι μπολσεβίκοι απαιτούσαν άμεση σύγκληση Πανρωσικού συνεδρίου των Σοβιέτ και το πέρασμα όλης της εξουσίας σ' αυτά. Οι κεντριστές - εσέροι, καθοδηγούμενοι από τον Τσερνόφ, μαζί με τους αριστερούς εσέρους, μ' επικεφαλής τον Καμκόφ και τη Σπιριδόνοβα, οι μενσεβίκοι - διεθνιστές μ' επικεφαλής τον Μάρτοφ και οι μενσεβίκοι - κεντριστές, εκπροσωπούμενοι από τον Μπογδάνοφ και τον Σκόμπελεφ, ζητούσαν να σχηματιστεί μια ομοιογενής σοσιαλιστική κυβέρνηση. Οι δεξιοί μενσεβίκοι, μ' επικεφαλής τον Τσερετέλι, τον Νταν και τον Λίμπερ, καθώς και οι δεξιοί εσέροι που τους καθοδηγούσε ο Αυξέντιεφ και ο Γκοτς επέμεναν να πάρουν μέρος στην καινούρια κυβέρνηση και αντιπρόσωποι των εύπορων τάξεων.
Οι μπολσεβίκοι αμέσως ύστερ' απ' αυτό κατάχτησαν την πλειοψηφία στο Σοβιέτ της Πετρούπολης και σε συνέχεια στα Σοβιέτ της Μόσχας, του Κιέβου, της Οδησσού και άλλων πόλεων. Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, που κυριαρχούσαν στην ΚΕΕ, ανησύχησαν και κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως ο Λένιν, σε τελευταία ανάλυση, είναι γι' αυτούς πιο επικίνδυνος από τον Κορνίλοφ. Άλλαξαν, λοιπόν, το σύστημα της εκπροσώπησης στη δημοκρατική σύσκεψη καθορίζοντας πολύ περισσότερες θέσεις για τους συνεταιρισμούς και τις άλλες συντηρητικές οργανώσεις. Αλλά κι αυτή η ειδικά προετοιμασμένη σύσκεψη τάχθηκε στην αρχή υπέρ μιας κυβέρνησης συνασπισμού, χωρίς τους καντέ. Μόνον η ανοιχτή απειλή του Κερένσκι ότι θα παραιτηθεί κι οι απεγνωσμένες κραυγές των "μετριοπαθών" σοσιαλιστών ότι "η δημοκρατία βρίσκεται σε κίνδυνο", ανάγκασαν τη Σύσκεψη, με την ασήμαντη πλειοψηφία, να δεχτεί την αρχή του συνασπισμού, με την αστική τάξη και να εγκρίνει τη δημιουργία κάποιας συμβουλευτικής Βουλής, χωρίς καμιά νομοθετική εξουσία, που ονομάστηκε "Προσωρινό Συμβούλιο της Ρωσικής Δημοκρατίας". Στην καινούρια κυβέρνηση οι εκπρόσωποι των εύπορων τάξεων αποφάσιζαν στην πραγματικότητα για όλα και στο Συμβούλιο της Ρωσικής Δημοκρατίας πήραν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό θέσεων.
Η ΚΕΕ στην πραγματικότητα δεν εκπροσωπούσε πια την απλή μάζα των Σοβιέτ και χωρίς καμιά νομική βάση αρνήθηκε να συγκαλέσει το β' Πανρωσικό συνέδριο, που θα έπρεπε να γίνει το Σεπτέμβρη. Η ΚΕΕ δεν είχε καμιά διάθεση να συγκαλέσει το συνέδριο ούτε να επιτρέψει τη σύγκλησή του. Το επίσημο όργανό της, "Ισβέστια", άρχισε να κάνει υπαινιγμούς, ότι η αποστολή των Σοβιέτ τέλειωσε πια, και ότι πιθανόν, πολύ σύντομα, να διαλυθούν... Ταυτόχρονα, η καινούρια κυβέρνηση δήλωσε ότι το πρόγραμμά της περιλαβαίνει και τη διάλυση των "ανεύθυνων οργανώσεων", δηλαδή των Σοβιέτ.
Οι μπολσεβίκοι απαντώντας σ' αυτά, ζήτησαν από τα Σοβιέτ να συγκαλέσουν συνέδριο στις 2 του Νοέμβρη (20 του Οχτώβρη) στην Πετρούπολη και να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία στη Ρωσία. Ταυτόχρονα, οι μπολσεβίκοι βγήκαν από το Σοβιέτ της Ρωσικής Δημοκρατίας, δηλώνοντας, πως δε θέλουν να πάρουν μέρος σε "κυβέρνηση που προδίνει το λαό".
Η αποχώρηση των μπολσεβίκων όμως δεν έφερε τη γαλήνη στο κακότυχο Σοβιέτ της δημοκρατίας. Οι εύπορες τάξεις, που βρίσκονταν τώρα στην εξουσία, αποθρασύνθηκαν. Οι καντέ δήλωσαν, ότι η κυβέρνηση δεν έχει νομικά το δικαίωμα ν' ανακηρύξει τη Ρωσία δημοκρατία. Ζητούσαν να παρθούν σκληρά μέτρα στο στρατό και στο ναυτικό για να διαλυθούν οι στρατιωτικές κι οι ναυτικές επιτροπές κι έκαναν επίθεση ενάντια στα Σοβιέτ. Στην αντίθετη πτέρυγα του Σοβιέτ της δημοκρατίας, οι μενσεβίκοι - διεθνιστές κι οι αριστεροί εσέροι, ζητούσαν το άμεσο κλείσιμο ειρήνης, την παραχώρηση της γης στους αγρότες και την καθιέρωση του εργατικού ελέγχου στην παραγωγή - δηλαδή στην ουσία υποστήριζαν τα προγράμματα των μπολσεβίκων.
Μου έτυχε ν' ακούσω ομιλία του Μάρτοφ ενάντια στους καντέ. Καμπουριάζοντας πάνω στο βήμα, σαν βαριά άρρωστος, όπως και ήταν στην πραγματικότητα, και δείχνοντας με το δάχτυλο τους δεξιούς, έλεγε με βραχνή φωνή, που μόλις ακουγόταν: "Μας αποκαλείτε ηττοπαθείς. Όμως πραγματικοί ηττοπαθείς είναι εκείνοι, που περιμένουν την ευνοϊκή στιγμή για το κλείσιμο ειρήνης, που αναβάλλουν και τρενάρουν την ειρήνη επ' αόριστο, ώσπου από το ρωσικό στρατό δε θα μένει τίποτα, ώσπου και η ίδια η Ρωσία θα γίνει αντικείμενο παζαρέματος ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές ομάδες... Προσπαθείτε να επιβάλετε στο ρούσικο λαό την πολιτική που υπαγορεύεται από τα συμφέροντα της αστικής τάξης. Το πρόβλημα της ειρήνης πρέπει να λυθεί άμεσα... και τότε θα δείτε πως δε δούλεψαν μάταια οι άνθρωποι εκείνοι τους οποίους αποκαλείτε πράκτορες των Γερμανών, εκείνοι οι τσιμερβαλντικοί (3), που προετοίμασαν το ξύπνημα της συνείδησης των
δημοκρατικών μαζών σ' όλο τον κόσμο"...
Ανάμεσα σ' αυτές τις ομάδες ταλαντεύονταν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, νιώθοντας από τ' αριστερά την πίεση της αυξανόμενης αγανάχτησης των μαζών. Η βαθιά έχθρα χώρισε το Σοβιέτ της δημοκρατίας σε ανειρήνευτες ομάδες.
(1) Τον Αύγουστο (με το παλιό ημερολόγιο). Σύντ.
(2) Στο προσωρινό διευθυντήριο μπήκαν: ο Κερένσκι, ο Νικίτιν, ο Τερεσένκο, ο Βερχόβσκι και ο Βερντερέβσκι. Σύντ.
(3) Μέλη της επαναστατικο-διεθνιστικής πτέρυγας του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού. Αυτούς τους ονόμαζαν έτσι από τη διεθνή συνδιάσκεψη του 1915 στο Τσίμερβαλντ (Ελβετία). Τζον Ριντ.
Τέτοια ήταν η κατάσταση, όταν η πολυπόθητη είδηση για τη διασυμμαχική διάσκεψη του Παρισιού έβαλε μ' όλη την οξύτητα τα ακανθώδη προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής... Όλα τα σοσιαλιστικά κόμματα της Ρωσίας θεωρητικά τάσσονταν υπέρ της άμεσης σύναψης ειρήνης σε δημοκρατική βάση. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης, που το καθοδηγούσαν οι μενσεβίκοι κι οι εσέροι ακόμα από το Μάη (Απρίλη) του 1917, δημοσίευσε τους γνωστούς ρωσικούς όρους ειρήνης. Σ' αυτούς περιέχονταν η απαίτηση να συγκαλέσουν οι σύμμαχοι διάσκεψη για να συζητήσουν τους σκοπούς του πολέμου. Η διάσκεψη είχε καθοριστεί να γίνει τον Αύγουστο, έπειτα αναβλήθηκε για το Σεπτέμβρη, κατόπιν για τον Οχτώβρη και τώρα ορίστηκε για τις 10 του Νοέμβρη (28 Οχτώβρη) (1).
Η προσωρινή κυβέρνηση σκόπευε να στείλει στη διάσκεψη αυτή δύο αντιπροσώπους, το στρατηγό Αλεξέγιεφ, που ήταν πάρα πολύ αντιδραστικός και τον υπουργό των Εξωτερικών Τερεσένκο. Τα Σοβιέτ από την πλευρά τους εξέλεξαν αντιπρόσωπό τους τον Σκόμπελεφ και σύνταξαν ένα μανιφέστο, την περίφημη εντολή, που θα 'πρεπε να την έχει για οδηγό. Η προσωρινή κυβέρνηση δεν αναγνώρισε ούτε τον Σκόμπελεφ, ούτε την εντολή του. Διαμαρτυρήθηκε ακόμα κι η συμμαχική διπλωματία. Η υπόθεση τέλειωσε με την ψυχρή δήλωση του Μπόναρ Λόου (2), που απαντώντας σε ερώτηση στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων δήλωσε: "Απ' ό,τι ξέρω, η διάσκεψη του Παρισιού δεν πρόκειται να συζητήσει τους σκοπούς του πολέμου, αλλά τους τρόπους διεξαγωγής του...".
Ο συντηρητικός Τύπος της Ρωσίας ήταν ενθουσιασμένος, ενώ οι μπολσεβίκοι φώναζαν: "Να πού οδήγησε τους μενσεβίκους και τους εσέρους η ταχτική του συμβιβασμού!". Και σ' όλο το μέτωπο, που απλωνόταν σε χιλιάδες μίλια (3), αναταραζόταν σαν παλίρροια ο ρούσικος στρατός των πολλών εκατομμυρίων, κι έστελνε στην πρωτεύουσα όλο και νέες εκατοντάδες αντιπροσωπείες που απαιτούσαν: "Ειρήνη! Ειρήνη!".
Πέρασα πέρα απ' το ποτάμι στο τσίρκο "Μοντέρνο" και παρακολούθησα ένα από τα ογκώδη λαϊκά συλλαλητήρια, που γίνονταν σ' όλη την πόλη, και που συγκέντρωναν κάθε βράδυ όλο και πιο πολύν κόσμο. Το σαραβαλιασμένο, σκοτεινό αμφιθέατρο, φωτισμένο από πέντε λαμπίτσες που τρεμόσβηναν αδύνατα και κρέμονταν από ένα λεπτό σύρμα, ήταν γεμάτο από κάτω ως απάνω, μέχρι το ταβάνι: οι στρατιώτες, οι ναύτες, οι εργάτες, οι γυναίκες, κι όλοι άκουγαν με τέτοια ένταση, σαν να εξαρτιόταν απ' αυτό η ζωή τους. Μιλούσε ένας στρατιώτης από κάποια 548η Μεραρχία.
"Σύντροφοι! - φώναζε, και στο κουρασμένο πρόσωπό του και τις γεμάτες απόγνωση χειρονομίες του υπήρχε πραγματικός πόνος - οι άνθρωποι που βρίσκονται ψηλά μας καλούν συνέχεια σε καινούριες και καινούριες θυσίες. Στο μεταξύ όμως δε θίγουν εκείνους που τα 'χουν όλα. Πολεμούμε με τη Γερμανία. Μπορούμε λοιπόν να καλέσουμε τους Γερμανούς στρατηγούς να δουλέψουν στο επιτελείο μας; Κι όμως, ενώ πολεμούμε τους καπιταλιστές, ωστόσο τους προσκαλούμε στην κυβέρνησή μας...".
Ο στρατιώτης ρώτησε: "Πέστε μου για ποιο σκοπό πολεμώ. Για την Κωνσταντινούπολη ή για την ελεύθερη Ρωσία; Για τη δημοκρατία ή για τις καπιταλιστικές αρπαγές; Αν μου αποδείξουν ότι υπερασπίζομαι την επανάσταση, τότε θα πάω να πολεμήσω και δε θα μπορέσουν να με διώξουν με τα όπλα τους. Όταν η γη θ' ανήκει στους αγρότες, τα εργοστάσια στους εργάτες κι η εξουσία στα Σοβιέτ, τότε θα ξέρουμε γιατί πολεμούμε και θα πολεμήσουμε!".
Στις στρατώνες, στα εργοστάσια, στις γωνιές των δρόμων παντού ρητόρευαν αναρίθμητοι στρατιώτες ζητώντας άμεση ειρήνη, δηλώνοντας πως αν η κυβέρνηση δεν κάνει αποφασιστικά βήματα για να πετύχει ειρήνη, ο στρατός θα παρατήσει τα χαρακώματα και θα πάει στο σπίτι του. Ένας αντιπρόσωπος της 8ης Στρατιάς έλεγε: "Είμαστε αδύνατοι, απόμειναν σε κάθε λόχο μόνο μερικοί άνθρωποι. Αν δε θα μας δώσουν τρόφιμα, άρβυλα και ενισχύσεις, τότε γρήγορα θα μείνουν στο μέτωπο μόνο τα αδειανά χαρακώματα. Ειρήνη ή προμήθειες... Η κυβέρνηση, είτε να τελειώσει τον πόλεμο, είτε να εφοδιάσει το στρατό...".
Από την 46η Ταξιαρχία πυροβολικού της Σιβηρίας: "Οι αξιωματικοί δε θέλουν να συνεργαστούν με τις επιτροπές μας, μας προδίνουν στον εχθρό, τουφεκίζουν τους
προπαγανδιστές μας, κι η αντεπαναστατική κυβέρνηση τους υποστηρίζει. Εμείς νομίζουμε ότι η επανάσταση θα μας δώσει την ειρήνη. Κι αντί γι' αυτό η κυβέρνηση μας απαγορεύει ακόμα και να μιλάμε για τέτοια πράγματα, και δε μας δίνει αρκετή τροφή για να ζήσουμε, και αρκετά πολεμοφόδια για να πολεμήσουμε...".
Κι από την Ευρώπη έρχονταν φήμες για ειρήνη από την πλευρά της Ρωσίας...Η δυσαρέσκεια δυνάμωνε ακόμα περισσότερο με τις ειδήσεις για την κατάσταση των ρωσικών στρατευμάτων στη Γαλλία. Η πρώτη ταξιαρχία επιχείρησε ν' αντικαταστήσει τους αξιωματικούς της με τις στρατιωτικές επιτροπές, όπως έκαναν κι οι σύντροφοί τους στη Ρωσία, κι αρνήθηκε να πάει στη Θεσσαλονίκη, ζητώντας να γυρίσουν στην πατρίδα. Την περικύκλωσαν, την εξάντλησαν με την πείνα και, στο τέλος, τη χτύπησαν με το πυροβολικό και σκότωσαν πολλούς. Στις 26 (13) του Οχτώβρη πήγα στη μαρμαρένια κόκκινη αίθουσα, στα ανάκτορα Μαρίνσκι, όπου συνεδρίαζε το Σοβιέτ της δημοκρατίας. Ήθελα ν' ακούσω τον Τερεσέκνο: Θα διάβαζε την κυβερνητική διακήρυξη για την εξωτερική πολιτική, που τόσο καιρό και με τέτοια τρομερή ανυπομονησία την περίμενε η εξαντλημένη από τον πόλεμο και διψασμένη για ειρήνη χώρα.
Ένας ψηλός, κομψοντυμένος και ξυρισμένος νέος άντρας, με φουσκωμένα μάγουλα, διάβαζε με σιγανή φωνή τον προσεχτικά γραμμένο λόγο του, που δεν έβαζε κανένα καθήκον. Τίποτα το καινούριο... Πάλι εκείνες οι ίδιες γενικές θέσεις για συντριβή του γερμανικού μιλιταρισμού σε στενή συνεργασία με τους ένδοξους συμμάχους, για τα "κρατικά συμφέροντα της Ρωσίας", για τις "δυσκολίες", που δημιουργήθηκαν από την εντολή του Σκόμπελεφ. Ο Τερεσένκο τέλειωσε με τα παρακάτω λόγια, που αποτελούσαν την ουσία του λόγου του: "Η Ρωσία είναι μεγάλη δύναμη. Η Ρωσία θα παραμείνει μεγάλη δύναμη ό,τι και να συμβεί. Όλοι πρέπει να την υπερασπίσουμε, πρέπει ν' αποδείξουμε ότι είμαστε υπερασπιστές του μεγάλου ιδανικού και τέκνα μεγάλης δύναμης".
(1) Η διάσκεψη δεν έγινε γιατί έπεσε η προσωρινή κυβέρνηση. Σύντ.
(2) Εντριου Μπόναρ Λόου (1858 - 1923), Άγγλος κρατικός παράγοντας, επικεφαλής των συντηρητικών. Το 1917 ήταν υπουργός του Θησαυροφυλακίου (υπουργός Οικονομικών) στην κυβέρνηση συνασπισμού του Λόιντ Τζορτζ και αρχηγός της Βουλής των Κοινοτήτων. Σύντ.
(3) Μίλι= 1,6 χιλιόμετρα. Σύντ.
Κανένας δεν ικανοποιήθηκε απ' αυτόν το λόγο. Οι αντιδραστικοί απαιτούσαν "σταθερή" ιμπεριαλιστική πολιτική και τα δημοκρατικά κόμματα ήθελαν εγγύηση, ότι η κυβέρνηση θα καταβάλει προσπάθειες για τη σύναψη ειρήνης. Παραθέτω το κύριο άρθρο της εφημερίδας "Εργάτης και Στρατιώτης" - όργανο του μπολσεβίκικου Σοβιέτ της Πετρούπολης: "Η απάντηση της κυβέρνησης προς τα χαρακώματα Ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Τερεσένκο έβγαλε στο Κοινοβούλιο μεγάλο λόγο για τον πόλεμο και την ειρήνη. Τι ανάγγειλε στο στρατό και το λαό, ο πιο σιωπηλός από τους υπουργούς μας;
Η αποχώρηση των μπολσεβίκων όμως δεν έφερε τη γαλήνη στο κακότυχο Σοβιέτ της δημοκρατίας. Οι εύπορες τάξεις, που βρίσκονταν τώρα στην εξουσία, αποθρασύνθηκαν. Οι καντέ δήλωσαν, ότι η κυβέρνηση δεν έχει νομικά το δικαίωμα ν' ανακηρύξει τη Ρωσία δημοκρατία. Ζητούσαν να παρθούν σκληρά μέτρα στο στρατό και στο ναυτικό για να διαλυθούν οι στρατιωτικές κι οι ναυτικές επιτροπές κι έκαναν επίθεση ενάντια στα Σοβιέτ. Στην αντίθετη πτέρυγα του Σοβιέτ της δημοκρατίας, οι μενσεβίκοι - διεθνιστές κι οι αριστεροί εσέροι, ζητούσαν το άμεσο κλείσιμο ειρήνης, την παραχώρηση της γης στους αγρότες και την καθιέρωση του εργατικού ελέγχου στην παραγωγή - δηλαδή στην ουσία υποστήριζαν τα προγράμματα των μπολσεβίκων.
Μου έτυχε ν' ακούσω ομιλία του Μάρτοφ ενάντια στους καντέ. Καμπουριάζοντας πάνω στο βήμα, σαν βαριά άρρωστος, όπως και ήταν στην πραγματικότητα, και δείχνοντας με το δάχτυλο τους δεξιούς, έλεγε με βραχνή φωνή, που μόλις ακουγόταν: "Μας αποκαλείτε ηττοπαθείς. Όμως πραγματικοί ηττοπαθείς είναι εκείνοι, που περιμένουν την ευνοϊκή στιγμή για το κλείσιμο ειρήνης, που αναβάλλουν και τρενάρουν την ειρήνη επ' αόριστο, ώσπου από το ρωσικό στρατό δε θα μένει τίποτα, ώσπου και η ίδια η Ρωσία θα γίνει αντικείμενο παζαρέματος ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές ομάδες... Προσπαθείτε να επιβάλετε στο ρούσικο λαό την πολιτική που υπαγορεύεται από τα συμφέροντα της αστικής τάξης. Το πρόβλημα της ειρήνης πρέπει να λυθεί άμεσα... και τότε θα δείτε πως δε δούλεψαν μάταια οι άνθρωποι εκείνοι τους οποίους αποκαλείτε πράκτορες των Γερμανών, εκείνοι οι τσιμερβαλντικοί (3), που προετοίμασαν το ξύπνημα της συνείδησης των
δημοκρατικών μαζών σ' όλο τον κόσμο"...
Ανάμεσα σ' αυτές τις ομάδες ταλαντεύονταν οι μενσεβίκοι και οι εσέροι, νιώθοντας από τ' αριστερά την πίεση της αυξανόμενης αγανάχτησης των μαζών. Η βαθιά έχθρα χώρισε το Σοβιέτ της δημοκρατίας σε ανειρήνευτες ομάδες.
(1) Τον Αύγουστο (με το παλιό ημερολόγιο). Σύντ.
(2) Στο προσωρινό διευθυντήριο μπήκαν: ο Κερένσκι, ο Νικίτιν, ο Τερεσένκο, ο Βερχόβσκι και ο Βερντερέβσκι. Σύντ.
(3) Μέλη της επαναστατικο-διεθνιστικής πτέρυγας του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού. Αυτούς τους ονόμαζαν έτσι από τη διεθνή συνδιάσκεψη του 1915 στο Τσίμερβαλντ (Ελβετία). Τζον Ριντ.
Τέτοια ήταν η κατάσταση, όταν η πολυπόθητη είδηση για τη διασυμμαχική διάσκεψη του Παρισιού έβαλε μ' όλη την οξύτητα τα ακανθώδη προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής... Όλα τα σοσιαλιστικά κόμματα της Ρωσίας θεωρητικά τάσσονταν υπέρ της άμεσης σύναψης ειρήνης σε δημοκρατική βάση. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης, που το καθοδηγούσαν οι μενσεβίκοι κι οι εσέροι ακόμα από το Μάη (Απρίλη) του 1917, δημοσίευσε τους γνωστούς ρωσικούς όρους ειρήνης. Σ' αυτούς περιέχονταν η απαίτηση να συγκαλέσουν οι σύμμαχοι διάσκεψη για να συζητήσουν τους σκοπούς του πολέμου. Η διάσκεψη είχε καθοριστεί να γίνει τον Αύγουστο, έπειτα αναβλήθηκε για το Σεπτέμβρη, κατόπιν για τον Οχτώβρη και τώρα ορίστηκε για τις 10 του Νοέμβρη (28 Οχτώβρη) (1).
Η προσωρινή κυβέρνηση σκόπευε να στείλει στη διάσκεψη αυτή δύο αντιπροσώπους, το στρατηγό Αλεξέγιεφ, που ήταν πάρα πολύ αντιδραστικός και τον υπουργό των Εξωτερικών Τερεσένκο. Τα Σοβιέτ από την πλευρά τους εξέλεξαν αντιπρόσωπό τους τον Σκόμπελεφ και σύνταξαν ένα μανιφέστο, την περίφημη εντολή, που θα 'πρεπε να την έχει για οδηγό. Η προσωρινή κυβέρνηση δεν αναγνώρισε ούτε τον Σκόμπελεφ, ούτε την εντολή του. Διαμαρτυρήθηκε ακόμα κι η συμμαχική διπλωματία. Η υπόθεση τέλειωσε με την ψυχρή δήλωση του Μπόναρ Λόου (2), που απαντώντας σε ερώτηση στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων δήλωσε: "Απ' ό,τι ξέρω, η διάσκεψη του Παρισιού δεν πρόκειται να συζητήσει τους σκοπούς του πολέμου, αλλά τους τρόπους διεξαγωγής του...".
Ο συντηρητικός Τύπος της Ρωσίας ήταν ενθουσιασμένος, ενώ οι μπολσεβίκοι φώναζαν: "Να πού οδήγησε τους μενσεβίκους και τους εσέρους η ταχτική του συμβιβασμού!". Και σ' όλο το μέτωπο, που απλωνόταν σε χιλιάδες μίλια (3), αναταραζόταν σαν παλίρροια ο ρούσικος στρατός των πολλών εκατομμυρίων, κι έστελνε στην πρωτεύουσα όλο και νέες εκατοντάδες αντιπροσωπείες που απαιτούσαν: "Ειρήνη! Ειρήνη!".
Πέρασα πέρα απ' το ποτάμι στο τσίρκο "Μοντέρνο" και παρακολούθησα ένα από τα ογκώδη λαϊκά συλλαλητήρια, που γίνονταν σ' όλη την πόλη, και που συγκέντρωναν κάθε βράδυ όλο και πιο πολύν κόσμο. Το σαραβαλιασμένο, σκοτεινό αμφιθέατρο, φωτισμένο από πέντε λαμπίτσες που τρεμόσβηναν αδύνατα και κρέμονταν από ένα λεπτό σύρμα, ήταν γεμάτο από κάτω ως απάνω, μέχρι το ταβάνι: οι στρατιώτες, οι ναύτες, οι εργάτες, οι γυναίκες, κι όλοι άκουγαν με τέτοια ένταση, σαν να εξαρτιόταν απ' αυτό η ζωή τους. Μιλούσε ένας στρατιώτης από κάποια 548η Μεραρχία.
"Σύντροφοι! - φώναζε, και στο κουρασμένο πρόσωπό του και τις γεμάτες απόγνωση χειρονομίες του υπήρχε πραγματικός πόνος - οι άνθρωποι που βρίσκονται ψηλά μας καλούν συνέχεια σε καινούριες και καινούριες θυσίες. Στο μεταξύ όμως δε θίγουν εκείνους που τα 'χουν όλα. Πολεμούμε με τη Γερμανία. Μπορούμε λοιπόν να καλέσουμε τους Γερμανούς στρατηγούς να δουλέψουν στο επιτελείο μας; Κι όμως, ενώ πολεμούμε τους καπιταλιστές, ωστόσο τους προσκαλούμε στην κυβέρνησή μας...".
Ο στρατιώτης ρώτησε: "Πέστε μου για ποιο σκοπό πολεμώ. Για την Κωνσταντινούπολη ή για την ελεύθερη Ρωσία; Για τη δημοκρατία ή για τις καπιταλιστικές αρπαγές; Αν μου αποδείξουν ότι υπερασπίζομαι την επανάσταση, τότε θα πάω να πολεμήσω και δε θα μπορέσουν να με διώξουν με τα όπλα τους. Όταν η γη θ' ανήκει στους αγρότες, τα εργοστάσια στους εργάτες κι η εξουσία στα Σοβιέτ, τότε θα ξέρουμε γιατί πολεμούμε και θα πολεμήσουμε!".
Στις στρατώνες, στα εργοστάσια, στις γωνιές των δρόμων παντού ρητόρευαν αναρίθμητοι στρατιώτες ζητώντας άμεση ειρήνη, δηλώνοντας πως αν η κυβέρνηση δεν κάνει αποφασιστικά βήματα για να πετύχει ειρήνη, ο στρατός θα παρατήσει τα χαρακώματα και θα πάει στο σπίτι του. Ένας αντιπρόσωπος της 8ης Στρατιάς έλεγε: "Είμαστε αδύνατοι, απόμειναν σε κάθε λόχο μόνο μερικοί άνθρωποι. Αν δε θα μας δώσουν τρόφιμα, άρβυλα και ενισχύσεις, τότε γρήγορα θα μείνουν στο μέτωπο μόνο τα αδειανά χαρακώματα. Ειρήνη ή προμήθειες... Η κυβέρνηση, είτε να τελειώσει τον πόλεμο, είτε να εφοδιάσει το στρατό...".
Από την 46η Ταξιαρχία πυροβολικού της Σιβηρίας: "Οι αξιωματικοί δε θέλουν να συνεργαστούν με τις επιτροπές μας, μας προδίνουν στον εχθρό, τουφεκίζουν τους
προπαγανδιστές μας, κι η αντεπαναστατική κυβέρνηση τους υποστηρίζει. Εμείς νομίζουμε ότι η επανάσταση θα μας δώσει την ειρήνη. Κι αντί γι' αυτό η κυβέρνηση μας απαγορεύει ακόμα και να μιλάμε για τέτοια πράγματα, και δε μας δίνει αρκετή τροφή για να ζήσουμε, και αρκετά πολεμοφόδια για να πολεμήσουμε...".
Κι από την Ευρώπη έρχονταν φήμες για ειρήνη από την πλευρά της Ρωσίας...Η δυσαρέσκεια δυνάμωνε ακόμα περισσότερο με τις ειδήσεις για την κατάσταση των ρωσικών στρατευμάτων στη Γαλλία. Η πρώτη ταξιαρχία επιχείρησε ν' αντικαταστήσει τους αξιωματικούς της με τις στρατιωτικές επιτροπές, όπως έκαναν κι οι σύντροφοί τους στη Ρωσία, κι αρνήθηκε να πάει στη Θεσσαλονίκη, ζητώντας να γυρίσουν στην πατρίδα. Την περικύκλωσαν, την εξάντλησαν με την πείνα και, στο τέλος, τη χτύπησαν με το πυροβολικό και σκότωσαν πολλούς. Στις 26 (13) του Οχτώβρη πήγα στη μαρμαρένια κόκκινη αίθουσα, στα ανάκτορα Μαρίνσκι, όπου συνεδρίαζε το Σοβιέτ της δημοκρατίας. Ήθελα ν' ακούσω τον Τερεσέκνο: Θα διάβαζε την κυβερνητική διακήρυξη για την εξωτερική πολιτική, που τόσο καιρό και με τέτοια τρομερή ανυπομονησία την περίμενε η εξαντλημένη από τον πόλεμο και διψασμένη για ειρήνη χώρα.
Ένας ψηλός, κομψοντυμένος και ξυρισμένος νέος άντρας, με φουσκωμένα μάγουλα, διάβαζε με σιγανή φωνή τον προσεχτικά γραμμένο λόγο του, που δεν έβαζε κανένα καθήκον. Τίποτα το καινούριο... Πάλι εκείνες οι ίδιες γενικές θέσεις για συντριβή του γερμανικού μιλιταρισμού σε στενή συνεργασία με τους ένδοξους συμμάχους, για τα "κρατικά συμφέροντα της Ρωσίας", για τις "δυσκολίες", που δημιουργήθηκαν από την εντολή του Σκόμπελεφ. Ο Τερεσένκο τέλειωσε με τα παρακάτω λόγια, που αποτελούσαν την ουσία του λόγου του: "Η Ρωσία είναι μεγάλη δύναμη. Η Ρωσία θα παραμείνει μεγάλη δύναμη ό,τι και να συμβεί. Όλοι πρέπει να την υπερασπίσουμε, πρέπει ν' αποδείξουμε ότι είμαστε υπερασπιστές του μεγάλου ιδανικού και τέκνα μεγάλης δύναμης".
(1) Η διάσκεψη δεν έγινε γιατί έπεσε η προσωρινή κυβέρνηση. Σύντ.
(2) Εντριου Μπόναρ Λόου (1858 - 1923), Άγγλος κρατικός παράγοντας, επικεφαλής των συντηρητικών. Το 1917 ήταν υπουργός του Θησαυροφυλακίου (υπουργός Οικονομικών) στην κυβέρνηση συνασπισμού του Λόιντ Τζορτζ και αρχηγός της Βουλής των Κοινοτήτων. Σύντ.
(3) Μίλι= 1,6 χιλιόμετρα. Σύντ.
Κανένας δεν ικανοποιήθηκε απ' αυτόν το λόγο. Οι αντιδραστικοί απαιτούσαν "σταθερή" ιμπεριαλιστική πολιτική και τα δημοκρατικά κόμματα ήθελαν εγγύηση, ότι η κυβέρνηση θα καταβάλει προσπάθειες για τη σύναψη ειρήνης. Παραθέτω το κύριο άρθρο της εφημερίδας "Εργάτης και Στρατιώτης" - όργανο του μπολσεβίκικου Σοβιέτ της Πετρούπολης: "Η απάντηση της κυβέρνησης προς τα χαρακώματα Ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Τερεσένκο έβγαλε στο Κοινοβούλιο μεγάλο λόγο για τον πόλεμο και την ειρήνη. Τι ανάγγειλε στο στρατό και το λαό, ο πιο σιωπηλός από τους υπουργούς μας;
Πρώτο, ότι είμαστε στενά δεμένοι με τους συμμάχους μας (όχι με τους λαούς, μα με τις κυβερνήσεις τους).
Δεύτερο, ότι δεν πρέπει να κρίνει η δημοκρατία για τη δυνατότητα ή όχι διεξαγωγής της χειμερινής εκστρατείας: αυτό πρέπει να το λύσουν οι συμμαχικές κυβερνήσεις.
Τρίτο, ότι η επίθεση στις 18 του Ιούνη ήταν ευεργετική και επιτυχής υπόθεση. (Ο Τερεσένκο αποσιώπησε τις συνέπειες της επίθεσης).
Τέταρτο, ότι δεν είναι σωστό, πως οι συμμαχικές κυβερνήσεις δε φροντίζουν για μας: "Έχουμε συγκεκριμένες δηλώσεις των συμμάχων μας"... Δηλώσεις; Όμως τα έργα; Κι η διαγωγή του αγγλικού ναυτικού; Κι οι διαπραγματεύσεις του Άγγλου βασιλιά με τον εξόριστο αντεπαναστάτη Γκούρκο; Γι' αυτό ο υπουργός δε μίλησε.
Πέμπτο, ότι η εντολή του Σκόμπελεφ είναι άσχημη, δεν είναι ευχαριστημένοι απ' αυτή την εντολή οι σύμμαχοι κι οι Ρώσοι διπλωμάτες, κι ότι "στη συμμαχική διάσκεψη πρέπει να μιλήσουμε κοινή γλώσσα".
Αυτό ήταν όλο; Αυτό. Πού βρίσκεται λοιπόν η διέξοδος; Πίστη στους συμμάχους και στον Τερεσένκο. Πότε θα γίνει ειρήνη; Τότε, όταν το επιτρέψουν οι σύμμαχοι. Αυτή είναι η απάντηση της προσωρινής κυβέρνησης προς τα χαρακώματα στο ζήτημα της ειρήνης".
Και την ίδια ακριβώς περίοδο, στα απώτερα σχέδια της ρωσικής πολιτικής άρχισαν να διαγράφονται οι σκοτεινές φιγούρες μιας μοχθηρής δύναμης, των κοζάκων. Η εφημερίδα του Γκόρκι "Νέα Ζωή" εφιστούσε την προσοχή των αναγνωστών στη δράση τους: "... Στις μέρες του Φλεβάρη οι κοζάκοι δεν πυροβολούσαν το λαό, στο πραξικόπημα του Κορνίλοφ δεν ενώθηκαν με τον προδότη... Το τελευταίο διάστημα, όμως, ο ρόλος τους αρχίζει ν' αλλάζει: από την παθητική αδιαφορία, περνούν στη δραστήρια πολιτική επίθεση...".
Τον Αταμάνο των κοζάκικων στρατευμάτων του Ντον, Καλέντιν, η προσωρινή κυβέρνηση τον απόλυσε από την υπηρεσία για συμμετοχή στην κορνιλοφική συνωμοσία. Εκείνος αρνήθηκε κατηγορηματικά να εγκαταλείψει τη θέση του, οχυρώθηκε στο Νοβοτσερκάσκ, περιστοιχιζόμενος από τρεις μεγάλες κοζάκικες στρατιές, συνωμοτούσε και απειλούσε με επίθεση. Η δύναμή του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η κυβέρνηση άρχισε να κάνει πως δε βλέπει την ανυπακοή του. Εκτός απ' αυτό, υποχρεώθηκε ν' αναγνωρίσει τυπικά το Σοβιέτ της ένωσης των κοζάκικων στρατευμάτων και να κηρύξει εκτός νόμου το κοζάκικο τμήμα των Σοβιέτ, που είχε σχηματιστεί ξανά.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Και την ίδια ακριβώς περίοδο, στα απώτερα σχέδια της ρωσικής πολιτικής άρχισαν να διαγράφονται οι σκοτεινές φιγούρες μιας μοχθηρής δύναμης, των κοζάκων. Η εφημερίδα του Γκόρκι "Νέα Ζωή" εφιστούσε την προσοχή των αναγνωστών στη δράση τους: "... Στις μέρες του Φλεβάρη οι κοζάκοι δεν πυροβολούσαν το λαό, στο πραξικόπημα του Κορνίλοφ δεν ενώθηκαν με τον προδότη... Το τελευταίο διάστημα, όμως, ο ρόλος τους αρχίζει ν' αλλάζει: από την παθητική αδιαφορία, περνούν στη δραστήρια πολιτική επίθεση...".
Τον Αταμάνο των κοζάκικων στρατευμάτων του Ντον, Καλέντιν, η προσωρινή κυβέρνηση τον απόλυσε από την υπηρεσία για συμμετοχή στην κορνιλοφική συνωμοσία. Εκείνος αρνήθηκε κατηγορηματικά να εγκαταλείψει τη θέση του, οχυρώθηκε στο Νοβοτσερκάσκ, περιστοιχιζόμενος από τρεις μεγάλες κοζάκικες στρατιές, συνωμοτούσε και απειλούσε με επίθεση. Η δύναμή του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η κυβέρνηση άρχισε να κάνει πως δε βλέπει την ανυπακοή του. Εκτός απ' αυτό, υποχρεώθηκε ν' αναγνωρίσει τυπικά το Σοβιέτ της ένωσης των κοζάκικων στρατευμάτων και να κηρύξει εκτός νόμου το κοζάκικο τμήμα των Σοβιέτ, που είχε σχηματιστεί ξανά.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Σχόλια